Basitçe Kripto Para Nedir?

Kripto para piyasası hem düşebilir hem de yükselişte olabilir. Blockchain (blok zinciri) teknolojisinin ve dijital paranın er ya da geç hayatımızın önemli bir parçası olacağı artık aşikar. Bu makale, uzun süredir bir kripto para biriminin ne olduğunu anlamak isteyen yeni başlayan yatırımcılar için kripto piyasasının temel terimlerini konu alacak. Makalemizde blockchain, kripto paralar, bitcoin, tokenler, NFT’ler, DeFi, kripto güvenliği ve daha fazlası sizler için netlik kazanacak. İlk olarak kripto ne demek sorusunu cevaplayarak yazımıza başlayalım.

Kripto para nedir?

Kripto para piyasasına yeni giren veya girmek isteyen yatırımcı adayları öncelikle kripto nedir sorusu konusunda kendilerini aydınlatmalıdır ki neye yatırım yaptıklarını bilsinler. Kripto para birimi, geleneksel para gibi fiziksel varlıklar tarafından desteklenmeyen dijital bir paradır. Kripto para birimleri, özel bir veri şifreleme teknolojisi (kriptografi) kullanılarak oluşturulur. Ve bu şifre çözme ve çözülmeye karşı korunaklı olması dolayısıyla da üst düzey güvenliğe sahiptir. Evet, 2011 yılında Forbes’ta “Kripto para birimi” makalesinin yayınlanmasından sonra kullanıma giren kripto para birimlerinin adı buradan gelmektedir. Bu yayınlanan makaleye kadar, örneğin, bitcoin’e elektronik nakit deniyordu.

Kripto, node (düğüm) adı verilen birçok bağımsız bilgisayarın hesaplama çalışması sayesinde çalıştığı için merkezi değildir. Kriptonun, bankalarda yoğunlaşan geleneksel finansa bir alternatif olan unsuru merkeziyetsizliktir.

Kripto para birimlerinin çoğu blok zincirine dayalıdır. Kripto para birimleri yalnızca dijital (sanal) biçimde mevcuttur. Anlaşılacağı üzere sanal kripto paralar ve diğer varlıkların kapsamı farklıdır. Kripto aşağıdaki işlevleri yerine getirir:

• Yatırım aracı. Pasif gelir elde etmek için;
• Sermaye biriktirme yöntemi;
• Ödeme aracı. Gerçek ve sanal dünyada mal ve hizmetler için ödeme yapmak;

Başka bir deyişle, kripto para birimlerine şu amaçlarla yatırım yapabilirsiniz:

• Bir varlığın değerindeki değişikliklerden kazanç elde etmek;
• Herhangi bir şirkette gelir elde etmek veya bu şirketin kararlarına oy vermek için kriptoya sahip olmak;
• Bir fincan kahve veya elektrikli araba benzeri ürünler için kripto para birimleri ile ödeme yapmak;
• Oyunlardaki ek özellikleri ve bazı çevrimiçi hizmetleri almak için dijital paralarla ödeme yapmak.

Şimdilik kripto para ne demek sorusunu detaylı bir şekilde ele alıp öğrendiğimize göre kripto paralara tanımaya devam edelim.

Neden kriptoya ihtiyacınız var?

Kriptonun ana fikri merkeziyetsizlik ve bağımsızlıktır. İlk kripto para birimi olan Bitcoin, 2007-2008 tarihi küresel ekonomik krizine yanıt olarak ortaya çıktı. Krizin ana nedenleri şunlardı:

• ABD’de ipotek temerrüdü krizi;
• Mortgage krizini yaratan, kontrolsüz bir şekilde güvenilmez yatırım araçları ihraç eden bankalar;
• Etkili banka regülasyonlarını gözden kaçıran hükümet.

İlk kripto meraklıları, hükümetler ve bankalar tarafından kontrol edilmeyecek alternatif bir finansal sistem icat etmeye çalıştı. Krizden sonra kripto paranın amacı daha çok anlaşılır bir hal almıştır.

Blockchain teknolojisi, Eşler Arası para transferlerini mümkün kılar (doğrudan, aracılar olmadan). Kripto para birimleri blok zincirlerinde çalıştığından, manipüle edilebilecek güvenilmez aracılar yoktur.

Blockchain nedir?

Blockchain teknolojisi, yazılım üzerinde çalışan dijital bir veri tabanıdır. Orijinal amacı kriptografi veya bir blok zincirindeki verilerin kayıtları ile şifrelenmesidir. Blockchain, kripto para birimlerinin ana teknolojisidir. Her kripto işlemi blok zincirinden geçer. Farklı kripto para birimleri farklı blok zincirlere sahip olabilir, ancak çoğu kripto para birimi Ethereum ağ blok zincirinde çalışır.

En ünlü bankacılık sistemi SWIFT’tir. İşlemleri onaylar ve bankaların veritabanlarındaki verileri günceller. Blockchain SWIFT’in sağladığı bu her iki özelliği de içerir.

Blockchain nasıl çalışır?

Blockchain, dağıtılmış bir veritabanı gibi çalışır. Veri kayıtları, bağımsız sunuculardan oluşan bir ağ üzerinden dağıtılır. Her sunucu, bu ağın kullanıcısı tarafından kontrol edilen, node (düğüm) adı verilen bir bilgisayardır. İşlemlerin oluşturduğu listeye ise blok denir. Bu blokların (block) çoğu bir zincir (chain) gibi çalışır ki bu yüzden bu teknolojiye blok zinciri denir.

Birden fazla blok, bir blok dizisi oluşturur ve bu zincir olur. Her blokta şifrelenen veriler, aynı önceki bloklarda olduğu gibi değiştirilemezdir. Dolandırıcılar iz bırakmadan verilere erişemedikleri için bu sistem blok zincirini nispeten güvenli bir veritabanı haline getirir.

Bazı sunucular, tüm sistemin çalışmasını sağlamak için verileri işler. Veri miktarı büyük olabileceğinden, sistem otomatiktir. Buradaki kontrol ve dengelerin ana mekanizması, konsensüs mekanizmasıdır. Bu mekanizma herhangi bir işlemi onaylar veya reddeder.

Örneğin, Bitcoin, verileri işlemek için Proof-of-Work’ü (iş ispatı) kullanır. Bu, çok güçlü bilgisayarlara sahip kişi ve şirketlerin çok fazla veriyi işleyen uygun yazılımları çalıştırdığı anlamına gelir. Bu tür insanları bu işi yapmaya motive etmek için, çıkarılan her blok için bir ödül alırlar ve bu ödül kripto para olur. Bitcoin hakkında daha fazla bilgi için bitcoin nedir yazımızı okuyabilirsiniz.

Kripto para birimlerinin değerini artırmak ve varlık enflasyonunu önlemek için halving (yarılanma) periyodik olarak gerçekleşir ve yeni blok madenciliği için ödül yarıya indirilir. Örneğin yarılanma, Bitcoin için her 4 yılda bir gerçekleşir.

Madencilik gücü ve elektrik maliyetlerinde artışa yol açan Proof-of-Work’ün eksiklikleri nedeniyle, Ethereum, Cardano, Tezos, Algorand ve Solana gibi projelerde bulunan özel bir blockchain mutabakat algoritması olan Proof-of-Stake (PoS) geliştirildi.

Bu, tüm verilerin özel yazılımlar, akıllı sözleşmeler (önceden kararlaştırılan koşullara ulaşıldığında otomatik olarak yürütülen programlar) tarafından işlendiği anlamı taşır. Belirli bir işlemin meşruiyeti hakkında bir soru ortaya çıktığında, böyle bir ağda en çok varlığa sahip olan kullanıcılar, işlemle ilgili her şeyin yolunda olup olmadığına karar verir.

Kullanıcıları, ağın çalışmasını sağlayan çok sayıda varlığa sahip olmaya motive etmek için staking sistemi ortaya çıktı. Staking, belirli bir süre için ayrı bir akıllı sözleşmede varlıkların kilitlenmesidir. Bir ödül olarak, stake edenler, kilitli token miktarının önceden belirlenmiş yüzdeleri şeklinde kâr alırlar.

Staking, bankanın müşteriyi mevduat tutarının bir yüzdesiyle ödüllendirdiği operasyonu sağlamak (likiditeyi sürdürmek) için ihtiyaç duyduğu bir banka mevduatı gibidir.

Kripto para birimleri nasıl çalışır?

Kripto para birimi, merkezi olmayan bir Eşler Arası Ağ üzerinde çalışır, yani işlemler, merkezi bir otoriteye veya banka gibi bir aracıya ihtiyaç duymadan doğrudan kullanıcılar arasında gerçekleşir.

Bir kullanıcı bir işlem yapmak istediğinde, kripto para birimini saklayan bir dijital kripto cüzdan kullanır. İşlem ağa iletilir ve diğer kullanıcılar tarafından doğrulanır. Doğrulandıktan sonra, ağdaki tüm işlemlerin genel bir kaydını içeren blok zincirine eklenir. Ardından işlem tamamlanmış kabul edilir ve kripto para biriminin mülkiyeti bir kullanıcıdan diğerine geçer.

Peki Bitcoin nedir?

Bitcoin, kendi blok zincirinde çalışan bir kripto para birimidir. Bitcoin ilk kripto para birimidir ve en ünlüsüdür. Bitcoin’in Teknik İncelemesi (kripto projesinin ilkesini açıklayan bir belge) 2008 yılında Satoshi Nakamoto tarafından yayınlandı. Ve 2009’un başlarında, Bitcoin ağı başlatıldı.

Satoshi Nakamoto anonimdir. Bütün bir geliştirici grubunun bu takma ad altında saklandığı gerçeğine kadar, Bitcoin yaratıcısının kimliğinin farklı versiyonları vardır.

Kaç farklı kripto para var?

Kripto para birimi karmaşık görünebilir. Coinler, tokenler, altcoinler, NFT’ler ve diğer açıklanamayan kelimeler var. Hepsinin özelliklerini kripto para sınıflandırması bölümümüzde ele alacağız ve hangileri ne işlevi görür öğreneceğiz. İşte kripto türleri:

Coin

Madeni para (coin), kendi blok zincirine sahip bir kripto para birimidir. Blockchain, geliştiricilerin oluşturmak için çok çaba ve zaman harcadıkları karmaşık bir teknolojidir. Kendi blok zincirine sahip madeni paralar şunları içerir: Bitcoin, Ethereum, XRP, Solana, Tezos, EOS ve diğerleri.

Örneğin ETH coin kendi Ethereum blok zincirine sahiptir ve tüm işlemleri bu ağ içerisinde gerçekleştirir. Ethereum’un mimarisi, kullanıcıların bu blok zincirini, iş sözleşmeleri yapmaktan seçimlerde oy kullanmaya kadar birçok amaç için kullanmasına izin verir.

Binlerce merkezi olmayan uygulama (DApps), Ethereum blok zincirine dayalı olarak başarıyla başlatıldı. Bu nedenle, birçok kripto şirketi, kendi kripto para birimini oluşturmak veya başka fikirleri uygulamak için Ethereum blok zincirine katılıyor. Bu tür projeler arasında Uniswap, 1inch, Aave, MakerDAO, Sandbox, Chainlink ve diğerleri bulunur.

Token

Birçok kripto para birimi geliştiricisi, kripto para birimini başlatmak için mevcut blok zincirlerini kullanır.

Örneğin, Ethereum’da yapılan blok zinciri olmayan kripto para birimi bir tokendir. Token sahipleri temel olarak aşağıdaki avantajları elde eder:

• Topluluk içinde yönetim;
• Projede kâr payı;
• Azaltılmış işlem ücretleri.

Tokenler birkaç türe ayrılır:

Güvenlik (Security) tokenleri, hisse senedi veya tahvil gibi bir finansal aracın sahipliğini veren bir tokenlerdir.

Yardımcı program (Utility) tokeni, kendi ağındaki en büyük değeri temsil eden tokenlerdir.

Varlık destekli (Asset-backed) tokenler, değeri blok zincirinde bulunmayan gerçek bir varlık tarafından onaylanan tokenlerdir. Örneğin, altın veya devlet para birimleri.

Stabilcoin

Stablecoin, değeri bir emtiaya (altın gibi) veya itibari para birimine sabitlenmiş varlıklardır. Çok daha az fiyat değişikliği riski olan daha istikrarlı kripto para birimleri olarak var olurlar. En popüler stabilcoin’ler (Tether, USD Coin, Binance USD, DAI) ABD dolarına sabitlenmiştir.

Bazı stabilcoinler likidite eksikliği yaşayabilir ve bu da bu tür varlıkların fiyatının itibari para birimi veya emtialardan farklı olmaya başlamasına neden olur.

Altcoin

Bir altcoin, bitcoin dışındaki herhangi bir kripto para birimidir. Bitcoin ilk, en güvenilir ve kullanımı açısından en büyük (dolayısıyla en çok kullanılan) kripto para birimi olduğundan, başka herhangi bir kripto para birimi Bitcoin alternatifi olarak kabul edilir. Bu nedenle bunlara alternatif coinler veya kısaca altcoinler denir.

NFT

NFT (Non-Fungible Token), misli olmayan bir tokendir. Diğer kripto para birimlerinin aksine, NFT belirteçleri kendi yöntemleriyle benzersizdir ve başkaları tarafından değiştirilemez. Her varlık, NFT’yi benzersiz kılan kendi dijital imzasına sahiptir.

NFT’ler ayrıca blok zincirinde çalışır. Bu nedenle NFT’ler genellikle müzik, resim, fotoğraf, metin vb. sanat eserlerini dijital ortama aktarmak için kullanılır.

DeFi

DeFi (merkezi olmayan finans), finansal hizmetler sağlayan birçok merkezi olmayan uygulamadan (Dapps) oluşur. DeFi, geleneksel finansa bir alternatif olmayı amaçlıyor. DeFi, kullanıcılara bankalar ve ödeme sistemleri gibi aracıların hizmetlerini reddetmelerine olanak tanıyan çeşitli protokollerin (örneğin akıllı sözleşmeler) otomasyonundan güç alan bir ekosistem sağlar.

Başlıca DeFi hizmetleri şunlardır:

• Borç verme;
• Faizli varlıkların kredisi;
• Türev alım satımı;
• Değişme.

DeFi, kullanıcılar arasındaki işlemler için bir ödeme yöntemi olarak kripto para birimini kullanır.

Hali hazırda piyasada yukarıda belirttiğimiz kripto para çeşitleri vardır. Her biri kullanıcılara farklı imkan ve hizmetler sunmaktadır ama temel ve ortak noktaları da yatırım aracı olmalarıdır.

Kripto: avantajları ve dezavantajları

Kripto para birimleri son yıllarda çok popüler hale geldi ve yeni başlayanlar, her zamanki gibi ilk başta bu fenomen piyasada neyin sorunlu olduğunu bulmaya hevesli. Herkes kripto para ticareti yaparak kazanılabilecek potansiyel olarak yüksek gelirin farkındadır. Bununla birlikte, yatırım yapmadan önce bilmeniz gereken bazı kripto para avantajları ve zararları vardır.

Kripto paranın avantajları

Kripto para birimleri, kullanıcılara geleneksel finans ve yatırım araçları için mevcut olmayan benzersiz fırsatlar sunar.

Oynaklık (Volatilite)

Oynaklık, bir varlığın fiyatında belirli bir süre boyunca meydana gelen değişikliktir. Borsada, bir varlığın günlük normdan %10’dan fazla sapması yüksek oynaklık olarak kabul edilirse, o zaman kriptoda bu göstergeler yüzde birkaç yüze ulaşabilir.

Kripto para dünyası temel olarak yüksek oynaklığa sahiptir ve bu, genellikle likidite eksikliği, trenddeki hızlı bir değişiklik veya bir projeden diğerine sermaye akışı ile ilişkilendirilir. Bu, bir kripto paranın değerinin günler hatta saatler içinde önemli ölçüde artabileceği veya sert bir şekilde düşebileceği anlamına gelir.

Yüksek volatilite, yüksek riskli ancak yüksek kazançlı bir ticaret seçeneği elde eden yatırımcıları cezbeder. Yatırımcılar, sektör oynaklığından daha fazla kazanabilmek için kripto vadeli işlemler ve marj ticareti gibi farklı ticaret araçlarını kullanır.

Hız

Kripto işlemleri, banka işlemlerinden çok daha hızlıdır. Kripto paranın işlemleri işlemesi birkaç saniyeden biraz daha uzun sürer. Ancak bu süre, geçmişi geride bırakamayan, ülkeler ve finansal sistemler arasında gerçekleşen banka havaleleri için çok daha fazladır.

Kripto para birimlerinin dezavantajları

Bu dünyadaki her şey gibi, kripto para birimlerinin de dikkat etmeniz gereken bazı dezavantajları vardır.

Oynaklık (Volatilite)

Yüksek oynaklık, kripto para birimlerini çok riskli bir yatırım haline getirir. Kripto yatırımlarına düşünsüzce bir yaklaşımla, tamamen şansa veya başkasının görüşüne dayanıyorsa, birikimlerinizi hızla kaybedebilirsiniz.

Dolayısıyla oynaklık, kriptonun hem avantajı hem de dezavantajıdır. Yatırım yapmadan önce kararınızdan emin olmanız gerekir: yetkin bir risk yönetimi izleyin, elinizde son kalan veya ödünç aldığınız fonları yatırmayın, yatırım yaptığınız projelerin haberlerini takip edin ve ayrıca piyasa ile ilgili diğer birçok faktörü dikkate alın.

Regülasyon eksikliği

Kripto para biriminin ana fikri, merkeziyetsizlik olmakla beraber, hükümetten ve onun kurallarından bağımsızlıktır. Aynı zamanda, hükümet regülasyonları kötülük amacıyla koyulmaz ve genellikle dolandırıcılığı önler. Örneğin, son zamanlarda birkaç kripto para borsası gevşek regülasyonlar nedeniyle iflas etti ve bunlardan bazıları düpedüz dolandırıcılıktı.

Kripto para neden değerli?

Bir kripto para biriminin fiyatı, arz ve talebin sonucudur. Yüksek talep ve arz eksikliği olduğunda kripto para fiyatları yüksektir. Daha az talep ve daha fazla arz olduğunda fiyat düşüktür. Örneğin, 1 milyar tokene sahip bir kripto para birimi viral olursa, değeri 1 ila 10 ABD Doları arasında değişebilir.

Ayrıca bu fiyat, staking nedeniyle bir varlığın kıtlığından veya aynı zamanda bir kıtlık yaratan deflasyonist bir model olan yanan tokenlerden de kaynaklanabilir.

Örneğin, WhiteBIT Token’in (WBT) deflasyonist bir modeli vardır. Proje ekibi piyasadan token satın alır ve tokenin deflasyonunu sağlamak için onları yakar. Ayrıca bu, kullanıcıların borsadaki işlem ücretlerini azaltabilmek için WBT tutmaları gerçeğine de bağlıdır.

Çoğu zaman, bir token piyasaya ilk girdiğinde, dolaşımdaki varlık sayısı azdır. Bir süre sonra çok daha fazla sayıda token dolaşıma girebilir. Bu nedenle, bir tokenın maliyeti 1 milyar $ sermaye ile 1$ ise, o zaman tokenlerin %90’ı piyasada dolaşıma girdikten sonra, fiyat zaten 1 milyar $ sermaye ile 0,1 $ olacaktır, bu nedenle Fully Diluted (Tamamen Seyreltilmiş) ve Total Supply (Toplam Tedarik) göstergelerine de dikkat etmeye değer.

Piyasa değerlerine göre en iyi 10 kripto para birimi

Birkaç yararlı kaynak, kripto para birimlerini hacimlerine göre izler. En ünlüsü CoinMarketCap ve CoinGecko’dur. 2022’nin sonunda, piyasa hacimlerine göre en büyük 10 kripto para birimi:

• Bitcoin (BTC);
• Ethereum (ETH);
• Tether (USDT);
• USD Coin (USDC);
• BNB (BNB);
• Binance USD (BUSD);
• XRP (XRP);
• Dogecoin (DOGE);
• Cardano (ADA);
• Polygon (MATIC).

Sonuç olarak, Bitcoin, nispeten sınırlı bir arz, yüksek talep (geniş tanınma nedeniyle) ve değeri artan kanıtlanmış bir sicile sahip en değerli kripto para birimidir.

Kripto para güvenli mi?

Kripto para, dijital bir varlık olarak çevrimiçi ortamlarda kullanılan para türleri olarak tanımlanır. Kripto para birimlerinin güvenliği karmaşık bir konudur ve çeşitli faktörlere bağlıdır. İşte kripto para birimlerinin güvenliği hakkında bilmeniz gereken bazı önemli noktalar:

• Kripto paralar genellikle blockchain teknolojisiyle desteklenir. Blockchain, dağıtık bir defterdir ve işlemleri doğrulamak ve güvence altına almak için kriptografi kullanır. Bu teknoloji, kripto para birimlerinin güvenli ve değiştirilemez olmasını sağlar.

• Kripto para birimlerinde kullanılan kriptografi, işlemleri ve cüzdanları korumak için önemli bir rol oynar. Kullanıcıların özel anahtarlarıyla işlem yapması, kriptografik imzaların kullanılması ve şifreleme yöntemlerinin kullanılması gibi önlemler, kripto para birimlerinin güvenliğini artırır.

• Kripto para birimlerini saklamak için kullanılan dijital cüzdanların güvenliği büyük önem taşır. Çevrimiçi cüzdanlar, donanım cüzdanları ve kağıt cüzdanlar gibi farklı türler de bulunur. Donanım cüzdanları gibi soğuk depolama yöntemleri, çevrimiçi saldırılardan daha iyi koruma sağlayabilir.

• Kripto para birimlerinin güvenliği, kullanıcıların alacakları önlemlere bağlıdır. Güçlü ve benzersiz bir şifre kullanmak, yemleme saldırılarından kaçınmak, güncel yazılım ve güvenlik yamalarını uygulamak, güvenilir borsaları seçmek ve şüpheli e-postalara veya bağlantılara tıklamamak gibi önlemleri almak önemlidir.

• Kripto para birimleri, fiyat oynaklığı ve piyasa riskleri gibi risklerle karşı karşıya olabilir. Bu riskler, yatırımcıların fonlarını kaybetmelerine neden olabilir. Bu nedenle, kripto para birimlerine yatırım yaparken dikkatli olmak ve riskleri anlamak önemlidir.

Kripto para birimlerinin güvenliği karmaşık bir konudur ve kullanıcıların ve teknoloji sağlayıcılarının güvenlik önlemleri alması mühimdir. Doğru önlemler alındığında, kripto para birimleri güvenli bir şekilde kullanılabilir, ancak her zaman bazı risklerin olduğu unutulmamalıdır.

Kripto para iyi bir yatırım mı?

Kripto para birimi ciddiye alınırsa iyi bir yatırım olabilir. Kripto, uygulama ve geliştirmenin erken bir aşamasındadır, çok popülerdir ve birçok ülkede resmi bir ödeme yöntemi olma potansiyeline sahiptir.

Şu anda bile kripto para birimi, potansiyel olarak yüksek riskleri ama daha yüksek getirileri olan iyi bir yatırım aracıdır.