Merkeziyetsiz İnternet Terimcesi: Web3 Nedir?
Blok zinciri teknolojisinin yerleşik olduğu, arada hiçbir aracı kurumun bulunmadığı ve her kullanıcının verilerinin sahibi olduğu, dijital ayak izini kendisinin yönetebildiği bir internet versiyonunu hayal edin. Bu yazıda, çevrim içi deneyimlerimizi gözsüz ve kulaksız bir yolculuğa dönüştürmeyi vaat eden internetin yeni nesli Web3’ten bahsedeceğiz.
Web 1.0 ve Web 2.0 Nedir?
Web3 kavramını anlamak için internetin önceki sürümlerine geri dönelim:
- Web 1.0, “World Wide Web”in (Dünya Çapında Ağ) ilk sürümüdür ve 1980’lerin sonlarından 2000’lerin başlarına kadar olan dönemi kapsar. Bu, durağan web sayfalarının dönemiydi; kullanıcılar yalnızca içerikleri görüntüleyebilir, ancak onlarla etkileşimde bulunamazdı. Web 1.0 siteleri temel olarak bilgi verici nitelikteydi ve içerikler sürekli olarak güncellenmeye ihtiyaç duyardı. Ana odak bilgi sunmaktı ve kullanıcı etkileşimi son derece sınırlıydı.
- Web 2.0, internetin ikinci sürümüdür (şu anda kullandığımız versiyon). 2000’li yılların başlarında gelişmeye başlamış ve internete dinamizm ile etkileşim kazandırmıştır. O’Reilly Media Inc. başkan yardımcısı Dale Daugherty, bu terimi ilk kez resmî olarak 2004 yılında kullanmıştır.
İlk nesilden farklı olarak, Web 2.0 siteleri zamanla kullanıcıların kendi yönlendirmeleriyle kullanabilecekleri web uygulamalarına dönüşmüştür. Kısa bir süre sonra sosyal ağlar ve bulut hizmetleri ortaya çıkmıştır. Web 2.0’ın başlıca örnekleri arasında Amazon, Facebook ve Twitter yer alır.
Ayrıca, Web 2.5 kavramı da vardır; bu, Web 3.0’a geçiş dönemini ifade eder. Web 2.0’ın bazı öğelerini, Web 3.0’a özgü yeni teknolojilerin başlangıcıyla birleştirir. Ancak Web 2.5 hâlâ resmî olarak tanınmış bir terim değildir.
Dikkat: Web 3.0 ile Web3 aynı şey değildir! Gelin, aralarındaki farkları inceleyelim.
Web3 ve Web 3.0 Arasındaki Farklar Nelerdir?
Web 3.0 ve Web3 arasındaki farklardan bahsederken, ortaya çıkış sıralarına ve yaratılma amaçlarına özellikle vurgu yapalım.
Web 3.0 Nedir?
Web 3.0, 2006 yılında blok zincirinin ortaya çıkışından önce şekillenmiştir. İnternetin yaratıcılarından biri olan Tim Berners-Lee, anlamsal ağı (semantic web) Web 3.0’ın bir parçası olarak tanımlamıştır. Bunun ardından içerik derecelendirmesi (content gradation) kavramı ortaya atılmıştır:
- Web 1.0, kullanıcıdan gelen geri bildirimin yalnızca web siteleri üzerindeki formlar ya da e-posta yazışmaları gibi sınırlı yollarla mümkün olduğu durağan bir internet yapısıdır.
- Web 2.0, kullanıcıların özellikle bloglar ve sosyal ağlar üzerinde içerik oluşturabildiği bir internet evresidir. Ancak Web 2.0 içeriklerinin gelir elde etme potansiyeli yalnızca merkezi çözümler aracılığıyla mümkündür.
- Web 3.0, insanların birlikte içerik üretebildiği ve bu üretim karşılığında ödüllendirilebildiği bir internet anlayışıdır. (Web 3.0 örnekleri: Steem, Golos, Hive, Mirror vb.)
Web 3.0’ın odak noktası anlamsal ağdır (semantic web). Bu yapı, veri işleme yeteneğini ve sistemler arası etkileşimi geliştirir. İnternet 3.0 kavramı, interneti insan, makine ve yazılımlar tarafından algılanabilir hâle getirerek gerçek dünyayla daha iyi bütünleşmesini ve optimize edilmesini amaçlar. Ancak bu yapının bir dezavantajı vardır: merkezileşme. İşte bu durum, Web3’ün doğuşuna zemin hazırlamıştır.
Web3 Nedir?
Web3, blok zinciri tabanlı merkeziyetsiz bir çevrim içi ekosistemdir. Bu yapı, kullanıcılara verileri üzerinde kontrol sağlama ve merkeziyetsiz otonom organizasyonlar (DAO) aracılığıyla platform yönetimine katılma imkânı sunar. Web3, 2014 yılında blok zincirinin ortaya çıkışı sayesinde doğmuştur; ancak popülerliğini daha sonra kazanmıştır. Bu fikrin arkasındaki isim, Polkadot’un kurucusu ve Ethereum’un kurucu ortaklarından Gavin Wood’dur. 2021 yılında kripto para meraklıları, büyük teknoloji şirketleri ve girişim sermayesi firmaları Web3’e ilgi göstermeye başlamıştır.
Yani, Web3 ile Web2 arasındaki fark şudur: Web3 kripto dünyasında bir kripto cüzdanı, dijital varlıkların güvenli bir şekilde saklanmasını ve yönetilmesini sağlar ve çeşitli hizmetlere ve platformlara erişim sunar. Bu cüzdan, kullanıcılara finansal işlemlere katılma, oy kullanma ve diğer merkeziyetsiz faaliyetlerde bulunma olanağı tanır. Terim oldukça belirsizdir ve net bir tanımı yoktur. Bu arada Elon Musk, konu hakkında esprili bir tweet atmıştır:
“Aranızda Web3’yi gören var mı? Ben bulamadım da.”
Kaynak: x.com
Yine de, Web3 belirli teknolojilerin tanıtılması sayesinde tanınabilir hâle gelmiştir, ancak bu teknolojileri açıklamadan önce Web3 cüzdanının ne olduğunu ele alalım.
Web3 Cüzdan Nedir?
Web3 cüzdanları, kullanıcıların blok zinciri tabanlı uygulamalara erişmesini ve bu uygulamalarla etkileşimde bulunmasını sağlayan dijital araçlardır. Bu cüzdanlar özel anahtarları barındırır, böylece kullanıcı işlemleri imzalayabilir, kripto paraları yönetebilir ve dijital varlıkların mülkiyetini kanıtlayabilir. Geleneksel cüzdanlardan farklı olarak, fonları saklamazlar; zincir üzerindeki varlıklara erişime yetkilendirme verirler. Merkezi aracılara ihtiyaç duymadan DeFi’den NFT’lere kadar merkeziyetsiz platformları kullanabilmek için bu cüzdanlar vazgeçilmezdir.
Web3 İçin Kullanılan Başlıca Teknolojiler
Web3 döneminin uygulamaları genellikle aşağıdaki öğelerden bir veya birkaçını içerir.
Tokenizasyon
Web3’te tokenizasyon, varlıkların ve hakların kripto tokenlere dönüştürülmesidir; buna non-fungible tokenler (NFT) de dâhildir. Bu durum, kullanıcıların benzersiz dijital varlıklara sahip olabildiği ve bunları kolayca takas edebildiği yeni dijital mülkiyet biçimlerini ve ekonomik modelleri mümkün kılar. NFT’ler, benzersiz nesnelerin ve sanat eserlerinin çevrim içi ortamda ticaretini mümkün hâle getirerek dijital ekonomi için fırsatları genişletir.
Blok Zinciri ve Akıllı Sözleşmeler
Blok zinciri ve akıllı sözleşmeler, internette merkeziyetsizlik ve otomasyonu mümkün kılan temel teknolojilerdir. Dağıtık bir defter yapısına sahip olan blok zinciri, veri şeffaflığını ve güvenliğini destekler ve merkezi yönetim otoritelerine olan ihtiyacı ortadan kaldırır. Blok zincirine gömülü akıllı sözleşmeler, aracı kurumlara gerek kalmadan anlaşmaların ve süreçlerin yürütülmesini otomatikleştirir, böylece merkeziyetsiz uygulamaların (dapp) ve tokenlerin oluşturulup yönetilmesini sağlar. Altcoinler ise bu teknolojilerin yeteneklerini genişleterek akıllı sözleşmelere ve merkeziyetsiz uygulamalara yönelik çeşitli çözümler ve iyileştirmeler sunar.
VR ve AR Teknolojileri
Web3’te sanal gerçeklik (VR) ve artırılmış gerçeklik (AR) teknolojileri, kullanıcı deneyimini geliştirerek yeni etkileşim biçimleri oluşturur, dijital ve gerçek dünyaları güçlendirir ve merkeziyetsiz uygulamalar ile içeriklerle etkileşim kurmak için yenilikçi yollar sunar.
DAO (Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar)
DAO, merkezi yapılara ihtiyaç duymadan merkeziyetsiz projelerin oluşturulmasını ve yönetilmesini sağlar; bu sayede yolsuzluk ve kötüye kullanım riskleri azaltılırken tüm paydaşların şeffaflık ve katılımı artırılır. DAO üyeleri, bir projeyle ya da organizasyonla ilgili tekliflerde tokenlerini ya da diğer katılım biçimlerini kullanarak oy verebilirler.
Yapay Zekâ (AI) Kullanımı
Web3, merkeziyetsiz uygulamaları daha akıllı ve uyarlanabilir hâle getirmek için yapay zekâdan (YZ) yararlanır. YZ, büyük miktarda veriyi analiz etmeye, kullanıcı deneyimini kişiselleştirmeye, akıllı sözleşmeleri otomatikleştirmeye ve uyarlamaya, anormallikleri tespit ederek ve dolandırıcılığı önleyerek güvenliği artırmaya yardımcı olur.
Web3’nin Temel İlkeleri
Merkeziyetsizlik ve Blok Zinciri
Web3, merkeziyetsizlik ilkesine dayanır ve bu ilke blok zinciri teknolojisi sayesinde gerçekleştirilir. Bu da verilerin ve süreçlerin merkezi kuruluşlar tarafından değil, kullanıcılar arasında dağıtılmış şekilde yönetildiği anlamına gelir. Blok zinciri, işlemlerin şeffaflığını ve güvenliğini sağlar ve merkezi bir sunucuya bağlı olmayan merkeziyetsiz uygulamaların (dApps) oluşturulmasına olanak tanır.
*Kripto paralar doğası gereği dalgalanma eğiliminde olduğundan, bazı projeler uygulama içinde daha istikrarlı bir ortam oluşturmak için stabilcoinleri kullanır.
Güvene Dayalı Olmamak
Web3’ün önemli bir yönü, aracı kurumlara duyulan güven ihtiyacının ortadan kalkmasıdır. Sistem, kullanıcıların üçüncü taraflara ihtiyaç duymadan etkileşimde bulunabileceği ve işlemler gerçekleştirebileceği şekilde tasarlanmıştır. Bu, anlaşma şartlarının yerine getirilmesini otomatikleştiren ve güvence altına alan akıllı sözleşmeler sayesinde mümkün olur.
Birlikte Çalışabilirlik
Basitçe ifade etmek gerekirse, Web3 farklı sistemlerin ve blok zincirlerin birbirleriyle etkileşim kurabilme yeteneğini vurgular. Bu sayede kullanıcılar ve geliştiriciler platformlar arasında sorunsuz şekilde geçiş yapabilir ve bu platformların sunduğu kaynaklardan ve hizmetlerden yararlanabilir.
Uzamsal İnternet / Üç Boyutlu Grafikler
Web3, uzamsal internet ve üç boyutlu grafikler fikirlerini içerir. Bu da kullanıcıların sanal dünyalar ve üç boyutlu mekânlarla etkileşim kurmasını ve bunları oluşturmasını sağlar. Böylece sanal ve artırılmış gerçeklik gibi alanlarda etkileyici içerik ve deneyimler üretmek için yeni olanaklar doğar.
Her Yerde Eş Zamanlı Bulunabilirlik
Web3’teki her yerde eş zamanlı bulunabilirlik kavramı, internetin ve ona bağlı teknolojilerin her an her yerde erişilebilir olacağı anlamına gelir. Bu durum, kullanıcılar ve işletmeler için dijital kaynaklara ve hizmetlere sürekli erişim sağlayarak güçlenmelerine olanak tanır.
Web3 Kullanım Alanları
Merkeziyetsiz teknolojiler sayesinde Web3, farklı alanlarda yeni işlevler ve uygulamalar yaratır. Web3’ün hangi alanlarda kullanıldığına bakalım:
- Metaverse: Web3, sanal dünyaların ve varlıkların merkeziyetsiz şekilde yönetilmesiyle metaverse evrenine katkı sunar. Kullanıcılar açık ve güvenli ekosistemler içinde sanal nesnelere ve mekânlara sahip olabilir, bunları oluşturabilir ve paylaşabilir.
- Blok Zinciri Destekli Oyunlar: Web3 kripto oyunları, oyuncuların sahip olabileceği ve takas edebileceği benzersiz oyun varlıkları ve tokenler yaratmak için blok zincirinden yararlanır. Bu, oyun içi ekonomilerin kurulmasını sağlar ve oyunlarda şeffaflık ile adaleti destekler.
- Yaratıcı Ekonomi: Web3, içerik üreticilerinin dijital eserlerini NFT yoluyla satarak ve aracı olmadan ödül kazanarak çalışmalarını doğrudan gelir hâline dönüştürmelerine olanak tanır.
- Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar: Web3, kullanıcıların projeleri birlikte yönetmelerini ve akıllı sözleşmeler aracılığıyla kararlar almalarını sağlayan DAO’ların oluşturulmasını destekler. Bu da şeffaf ve demokratik bir yönetişim imkânı sunar.
- Merkeziyetsiz Finans: Web3’ün bir parçası olan DeFi protokolleri, kullanıcıların aracı olmadan kredi alma, değişim yapma, yatırım gibi finansal işlemleri merkeziyetsiz protokoller ve akıllı sözleşmeler yoluyla gerçekleştirmelerini sağlayarak geleneksel finans sistemlerine bir alternatif sunar.
Web3 ile birlikte, daha az enerji tüketen yöntemlerle yapılan madencilik ya da sürdürülebilir stake etme gibi yenilikçi çözümleri kapsayan yeni katılım biçimleri ortaya çıkmakta, bu da kullanıcılar ve geliştiriciler için yeni perspektifler açmaktadır.
Web 3 Örnekleri
WB Soul
WB Soul, blok zincirindeki internet kimliğinizdir; Whitechain blok zinciri üzerinde çalışan ve anonim dijital kimlik oluşturulmasını sağlayan bir çözümdür. Soul, kişisel verileri herkese açık blok zincirinde ifşa etmeden bir borsa hesabının durumu ile “senkronize” olur. Deneyimli kripto meraklıları için bu kavram, verilerin açıklanmadan doğrulanmasına olanak tanıyan ZK Proof (sıfır bilgi ispatı) teknolojisini anımsatabilir. Ancak WhiteBIT, bu fikri daha da ileri taşıyarak tamamen kişiselleştirilmiş bir mimari geliştirmiştir. WB Soul Ekosistemi, çeşitli Web3 ürünleri için bir temel işlevi görür.
Pocket Rocket
Pocket Rocket, Whitechain topluluğu için geliştirilmiş bir Web3 uzay oyunudur. Oyunda kristal toplayabilir, gemileri yükseltebilir, asteroid avlayabilir ve hatta ittifaklar kurabilirsiniz. Basitçe söylemek gerekirse, bu oyun kripto para ile yeni tanışanlar için eğlenceli bir tanışma ve dinlenme seçeneğidir.
Web2 ve Web3 Karşılaştırması
| Web 2.0 | Web3 | |
| Veri değişimi | Veri merkezi sunucularda depolanır | Veri dağıtılır ve blok zincirinde depolanır |
| Merkezilik | Merkezi platformlar ve hizmetler | Merkeziyetsiz ağlar ve platformlar |
| Veri kontrolü | Veri ve içerik yönetimi büyük şirketlerin elindedir | Kullanıcılar kendi verilerini kontrol eder |
| Anonimlik | Sınırlı anonimlik | Artırılmış anonimlik ve gizlilik |
| Teknoloji örnekleri | Sosyal ağlar, bulut hizmetleri | Blok zinciri, akıllı sözleşmeler, NFT’ler, DAO’lar |
| Monetizasyon modelleri | Reklam, abonelik, merkezi modeller | Tokenizasyon, merkeziyetsiz finans (DeFi) |
Web3 Avantajları ve Dezavantajları
Artılar:
- Merkeziyetsizlik: Merkezi platformlara ve organizasyonlara olan bağımlılığı azaltır.
- Gizlilik: Kişisel bilgilerin korunmasında ve veri kontrolünde iyileşme sağlar.
- Güvenlik: Blok zinciri teknolojisinin kullanımı, siber saldırılar ve manipülasyonlara karşı daha güçlü bir koruma sunar.
- Yenilikçilik: Yeni merkeziyetsiz uygulamaların ve finansal araçların geliştirilmesini destekler.
Eksiler:
- Karmaşıklık: Teknik karmaşıklık, genel kullanıcılar için kullanım ve kavrama açısından zorluk yaratabilir.
- Ölçeklenebilirlik: Ölçeklenebilirlik ve performans sorunları verimliliği sınırlayabilir.
- Regülasyon: Net düzenleyici yönergelerin eksikliği yasal riskler ve belirsizlik yaratabilir.
- Düşük Benimsenme: Web3 teknolojileri hâlâ gelişimin erken aşamalarındadır ve kitlesel benimseme zaman, çaba ve kullanıcılar ile düzenleyiciler tarafından yaygın kabul gerektirir.
Web3’nin Geleceği
Web3’ün geleceği, interneti merkeziyetsiz, açık ve güvenli hâle getirerek devrim niteliğinde bir dönüşüm vaat eder. Bu yapı sayesinde kullanıcılar, verileri ve etkileşimleri üzerinde tam kontrol sahibi olacaklardır. Blok zinciri teknolojisi, akıllı sözleşmeler ve merkeziyetsiz uygulamalarla (dapp), Web3 internet için yeni bir paradigma yaratacaktır. Geleneksel merkezi platformların yerini, daha fazla şeffaflık ve kontrol sağlayan merkeziyetsiz sistemler alacaktır. Ayrıca bazı görüşlere göre, CBDC kriptoları (merkez bankası dijital para birimleri), geleneksel finans sistemleri ile merkeziyetsiz Web3 teknolojileri arasında bir köprü işlevi görerek daha sorunsuz bir geçiş ve birlikte çalışabilirliği sağlayabilir.
Web3’ün yaygınlaşmasına katkı sağlayan çeşitli vakıflar bulunmaktadır.
Web3 Foundation (W3F) Nedir?
Web3 Foundation (W3F), Web3 teknolojilerinin geliştirilmesini ve benimsenmesini destekleyen kâr amacı gütmeyen bir kuruluştur. Polkadot ve Kusama gibi merkeziyetsiz ve güvenli internet uygulamalarının geliştirilmesi için projeleri finanse eder ve geliştirir.
WB Network Foundation Nedir?
WB Network Foundation, blok zinciri ve Web3 teknolojisi projelerine hibe ve kaynak sağlayarak bu projelerin çeşitli ekonomik alanlara entegre edilmesini kolaylaştırır. Vakfın temel amacı, yenilikçi fikirleri desteklemek ve blok zinciri teknolojisinin kullanımını genişletecek ileri düzey çözümleri hayata geçirerek ekosistemin büyümesine katkı sağlamaktır.
💡Web3 aynı zamanda birtakım yatırım fırsatları da sunar.
Web3 Coinleri ile Nasıl Yatırım Yapılır?
Web3’e yatırım yapmanın çeşitli yolları vardır: Web3 projelerine ait kripto paraları ve tokenleri satın almak, staking ve likidite yoluyla gelir elde etmek amacıyla DeFi’ye katılmak, benzersiz dijital varlıklara sahip olmak için NFT’lere yatırım yapmak, girişim sermayesi fonları ve kitlesel fonlama aracılığıyla startup’lara ve yeni teknolojilere yatırım yapmak.
İşin Özeti
Web3, interneti algılama ve kullanma biçimimizde köklü bir dönüşüm ve yeni bir teknolojik dalgayı temsil eder. Merkeziyetsiz uygulamaların ve akıllı sözleşmelerin devreye girmesiyle birlikte, Web3 merkezi otoriteler ve aracılar olmadan yenilikçi çözümler üretmemiz için yeni fırsatlar sunar.
S.S.S.
Web 3.0, verilerin daha iyi anlaşılması ve işlenmesine odaklanan, kişiselleştirmeyi geliştiren ve bilgi bütünlüğünü artıran bir anlamsal web kavramıdır.
Web3 hâlâ gelişmektedir, yeni teknolojileri benimsemekte ve merkeziyetsiz uygulamalar ile finans alanında etkisini genişletmektedir.
Web3, merkeziyetsiz internetin tamamını ifade ederken metaverse, Web3 teknolojilerini kullanabilen ancak esas olarak sürükleyici bir dijital dünya yaratmaya odaklanan sanal alanları ve ekosistemleri temsil eder.
Web3 coinleri, bir blok zinciri ağında ana para birimi ve değişim aracı işlevi görürken; tokenler mevcut blok zincirlerinden türetilir ve merkeziyetsiz uygulamalar içinde farklı varlıkları ya da işlevleri temsil edebilir.
